آیا عمل بعنوان یک فعل اختیاری که با عقل و اندیشه انجام گرفته است در سرنوشت دنیوی و اخروی یا سعادت و شقاوت او تأثیر دارد ؟ در این تحقیق سعی شده است تأثیر عمل بعنوان یک فعل اختیاری در سعادت دنیوی و اخروی که همان رسیدن به کمال انسانی در دنیا و بهشت موعود و رضایت حق است از منظر امام «ره» بررسی گردد. از آنجایی که عنوان پژوهش بسیار کلی است و دقت و امکانات ویژه ای را طلب می‌کند ، تا همه جانبه و از ابعاد مختلف و عمیق مورد بحث و تحقیق قرار گیرد . لذا در این پژوهش تلاش شده است اعمال و افعال جوانحی و جوارحی که امام «ره» بیشترین تأکید را روی آنها داشته است و مستقیماً پاداش و جزای اخروی و دنیوی را بعد از آنها بیان نموده است .
    وقتی یک مسلمان به سخنی همچون "" الایمان عقد بالقلب ولفظ باللسان عمل بالجوارح "" می اندیشد در ذهنش سؤالی برانگیخته می شود که این عمل که لازمه ایمان و بلکه اگر نباشد ایمانی نیست چگونه وچه کمیت و کیفیتی دارد ، شرایط آن کدامند ؟ از سوی دیگرکسی در این دنیا و در این برهه از زمان قدعلم کرد که همه اش عمل بود ، و خود عامل به گفتار و اندیشه و نیات خود در چارچوب قوانین دینی و عامل به احکام اسلام و دستورات و اوامر الهی و انبیاء و ائمه است . پس براین انسان ضعیف النفس قرن بیستم و بیست و یکم و مابعد آن لازم است تا نگاه امام عامل را  ( هرچند به قدر قطره ای از آن باشد ) پیرامون این اصل سرنوشت ساز بشر دریابد.

 این مقاله بر آن است که نقش عمل در رستگاری انسان را از دیگاه امام خمینی «ره» مورد بررسی قرار دهد . در این کار که با روش تاریخی ، درونی ، کتابخانه ای صورت گرفت ، سعی شده است تا با استفاده از منابع موجود و رعایت مبانی نظری و فکری حضرت امام «ره» به سؤلات مطرح شده در فصل اول جواب داده شود .

1 - اصالت عمل در رستگاری انسان
    امام خمینی «ره» اسلام را یک دین همه جانبه نگر و متکی یه عمل می داند ، و از این رو ملاک و معیار نیات ، اعمال و افکار انسان را ظهور عینی آنها قرار داده است ، و اجر و پاداش اخروی و کمال انسانی را در این دنیا تنها در گرو عمل می داند . می فرماید :
"این دنیا برای هیچ کس باقی نمی ماند . آن چیزی که برای همه باقی می ماند نتیجه این اعمال است برای که از ما صادر می شود."
" جهنم از اعمال ما درست می شود و بهشت هم از عمل ما درست می شود ، همش عمل است " یا "‌یا مردم مطلقاً‌ به اعمال خود گرفتارند " .
یا ما همه باید با اعمالمان پیش خدا برویم نه اینکه حسبی در کار باشد نه اینکه نسبی در کار باشد " و حیات آخرت و زمدگانی و لذات عالم بسته است به اعمالی که بصورت کمالیه آنها بدان عالم منتقل می شوند .
امام خمینی «ره»در این خصوص که اعمال انسان توشه خود انسان است و خداوند به آنها نیازمند نیست ، می‌فرماید :
"خدای تبارک و تعالی هیچ احتیاجی به اعمال ما و خود ما ندارد ، انبیاء هم احتیاج به من و شما و به اعمال ما ندارند " .
امام خمینی «ره» به پیروان حضرت علی (ع) نیز اعلام می دارد که اقرار ناقص است و اصل و اساس ، اعمال می باشند و می فرماید :
" اگر در روایات فرموده اند که پیروان علی (ع) اهل سعادتند ، باید ببینیم ما پیرو هستیم یا نیستیم ؟ مابه وظایفمان حتی به همان وظایف صوریمان عمل می کنیم یا عمل نمی کنیم ".

1 -1 - رابطه ایمان و عمل
امام خمینی «ره» لازم بودن عمل درایمان را بارها تأکید نموده است و در نگاهش ایمان منهای عمل بی مغز  و محتوی  و بی فایده است ، و می فرماید :
" حقیقت ایمان ملازم با اطهار و عمل است "
یا می فرماید :
" اگر عمل نکرد مؤمن نیست و محبت ندارد . و این صورت ایمان و محبت بی مغز و معنی نیز با جرئی حوادث و فی الجملة فشار از بین می رود ، و صفرالید به دار جزای اعمال منتقل می شود " .
" کسی که اظهار ایمان بالغیث و حشر و نشر کند و خوف از آن نداشته باشد ، این ایمان او را به عمل به ارکان نرساند ، او را باید در زمره منافقین به شمار آورد نه مؤمنین . خدای نخواسته این ایمان بی‌مغزی که در ملک بدن آنها به هیچ وجه حکمت ندارد زایل می شود و با نفاق تام از دنیا منتقل شده و جزء منافقین محشور گردند ".

1-2- سعادت در گروه عمل
امام سعادت را فقط در گرو عمل کردن به معرفت قلبی و اقرار می داند و می فرماید :
" در این زمان بخواهیم سعید باشیم ، بخواهیم به سعادت برسیم باید عمل کنیم ".همه انسانها در خسارت هستند مگر مؤمنینی که عمل صالح داشته باشد ".
امام خمینی «ره‌» دادن اجر و پاداش از سوی خداوند تعالی را نیز فقط در مقابل عمل می داند و می فرماید :
" اجری را که خدا می دهد آن ارزش دارد ، ارزش عمل شما آن است که خدا به شما می دهد " .
" انسان مایل به صحت و شفیق به حال خود و علاقمند به صحت ، پس از تنبیه با اینکه راه چاره خلاصی از عذاب ألیم منحصر است به عمل کردن به دستورات آنها ،‌ منحصر است به دو چیز ، یکی اتیان به مصلحات و مستصحات نفسانیه و دیگر پرهیز از مضرات و مؤلات آن " .

2 -شعار و عمل از دیدگاه امام «ره»
    امام خمینی «ره» در کلامش بسیار به پرهیز از شعاردادن و قول بدون عمل تأکید نموده است و نه تنها آن را فاقد پاداش دانسته بلکه عذاب آور نیز می داند.

2-1- شعار و عمل از دیدگاه امام «ره»
امام خمینی «ره» قول بدون عمل را بشدت نهی می کند و در باره می فرماید :
" اگر خدای نخواسته عامل به قول نباشد و باطنش با ظاهرش مخالف باشد ، در زمره اهل ریا و اهل نفاق به حساب می آید . و از علمای سوء و بلا عمل است که جزای آنها بزرگتر و عذاب آن ألیمتر است ".
امام «ره» مثال جالبی را برای باطل بودن شعار بدون عمل از امام صادق (ع) نقل می کند که در آن محبت به اهل بیت را کافی ندانسته بلکه خواهان عمل است :
" حضرت باقر (ع) فرموده است ای جابر : مذاهب باطله و رأیهای فاسد تو را گول نزند که گمان کنی که حب علی (ع) تو را بس است. آیا کفایت برای مرد که بگویید من دوست می دارم علی (ع) را و دارای ولایت او هستم مع ذلک فعال و دارای کثرت عمل نباشد . اگر بگوید من رسول خدا را دوست دارم. ( با آنکه رسول خدا از علی بهتر است ) پس از او متابعت سیره نکند و عمل به سنت او ننماید ، از حب او نفعی برای او حاصل نشود".
"بیچاره گمان می کند به مجرد دعوی تشیع و حب اهل بیت طهارت و عصمت جواز ارتکاب هر محرمی را خدای نخواسته دارد . و قلم تکلیف از او برداشته می شود . . . درخت محبت ثمره و     نتیجه اش عمل برطبق آن است ، واگر این ثمره را نداشته باشد ، باید دانست که عمل نبود ، خیال محبت بود.
درباره علم بی عمل نیز امام «ره» بارها تذکر داده است و می فرماید :
" پس شما که اهل علم و متکفل اصلاح امتی و راهنمای آخرت و طبیب امراض نفسی ، لازم است اول خود را اصلاح کنی و مزاج نفس خود را سالم کنی تا از جمله عالمان بی عمل که حالش معلوم است نباشی " .

2-2 -هشدار امام خمینی «ره» در خصوص شعار و عمل به مردم و سران مسلمین
    امام خمینی «ره» خطاب به مردم ایران و مسؤولین سخنانی دال بر پرهیز دادن از شعار و عمل نکردن به آنها ایراد نموده است . و همچنین هشدارهای در همین خصوص به سران کشورهای اسلامی داده است و می فرماید :
"ما فقط یک شعاری بدهیم که حق آمد و باطل رفت . آمدن حق شعار نیست ، آمدن حق عمل است ، آمدن حق نشان دادن به حسب اعتقادات و اخلاق و اعمال است ، پیاده کردن همه احکام الهی است "
یا می فرماید :
" لکن با رأی به جمهوری اسلامی آرمانهای اسلام تحقق پیدا نمی کند دنبال این رأی باید عمل باشد . باید یکی یکی احکام شرع در خارج تحقق پیدا کند باید دادگستری ، دادگستری اسلامی شود ، باید فرهنگ ، فرهنگ اسلامی باشد ، باید بازار ، بازار اسلامی باشد ".
"من امیدوارم که مسلمین خصوصاً سران مسلمین از ضعار به اسلام که یک پوششی است برای عدم عمل بر احکام اسلام دست بردارند . و به اسلام بر حسب آنچه که هست فکر کنند و عمل کنند . . . من امیدوارم که ملت های اسلامی و خصوصاُ دولتهای آنها از شعار منتقل بشوند به شعور و عمل به اسلام و قرآن کریم . باید بگویم که دشمن های اسلام ، ممالکی که به اسلام سلطه پیدا کرده اند و به مسلمین ، آنها مرد عمل بودن نه حرف مسلمین در این ، بعد از صدر اول ، مرد حرف بودند نه عمل".

2-3-. وحدت شعاری یا عملی
در چندین مورد امام خمینی «ره» با درایت خاصی حل مشکلات جامعه اسلامی ایران را در گره همدلی و وحدت عملی آحاد جامعه می داند و به کسانی که فقط شعار وحدت   می دهند تذکر می دهد :
"هی نگویید وحدت و دنبالش نباشد عملاً با هم وحدت داشته باشید . اینطور نباشید که ما بگوئیم و نکنیم ، اینطور نباشد که ما دعوت به اتحاد بکنیم ، و عملمان غیر از او باشد ، معنی منافق همین است که چیزی را می گوید و خودش عمل نمی کند . شما را دعوت به خیر و صلاح می کند و خودش خیر و صلاح ندارد ، شما را دعوت به اسلامی حقیقی می کند و خودش آنرا نمی خواهد ، شما را از نفاق پرهیز دهد و خودش آنطور نیست ".

2-4- روحانیت و بحث عمل
امام «ره» در ارتباط با روحانیت و عمل نکردن به اقوال خود می فرماید :
" من خوف این را دارم که آنها  ( مردم  ) برای خاطرما و شنیدن حرف ما به بهشت بروند و ما برای خاطر اینکه خودمان مهذب نبودیم به جهنم ".
" لکن ما باید توجه به این معنی بکنیم که حیثیت روحانیت و حیثیت اسلام الآن بسته به کارهای ماست ، اگر ما کارهایمان یک کار صحیح مطابق قواعد اسلام باشد هم روحانیت حفظ می شود هم اسلام ".
" با شغل دانشگاهی و روحانیت اگر چنانچه به شرایط عمل بشود انسان درست می شود و این است شغل انبیاء بوده است "
" من اکثر موفقیتهای روحانیت و نفوذ آنان را در جوامع اسلامی در ارزش علمی و زهد آنان می دانم ".
و یا می فرماید :
" ما که این حرف را می زنیم که اسلام یک حکومت خاص است و رژیمش غیر از همه رژیمهاست ، در آن  اگر عدل انصاف هست ، حک.مت خداست و حرفمان هم صحیح است ، گفتارمان با اعمالمان مخالف باشد [ مرتکب نفاق شده ایم ] . "

3- رابطه نیت و عمل از دیدگاه امام «ره»
    در بحث مبانی نظری که در اسلام نیت همان عمل است و حتی از عمل نیز برتر است . امام خمینی «ره» نیز نه تنها نیت را عمل دانسته بلکه همه حقیقت اعمال بشر را همان نیت آنها می داند . و معتقد است بدون نیت خالص هیچ عملی از انسان مورد قبول حق واقع نمی گردد . و مطلقاً اعمال حسنه را بدون اتیان نیت هدر می داند :
" تمام حقیقت اعمال همان صور اعمال و جنبه ملکوتیه آنهاست که نیت است ".
" عمل خالص آن است که نخواهی ثنا کند و تو را بر آن کسی ، مگر خدای تعالی ، و نیت برتر از عمل است ".
و بدنبال همین سخن حدیث " قل کل یعمل علی شاکلته " را آورده است و در توضیح آن شاکله را به نیت ترجمه نموده است و فرموده است :
    " لازم نیاید عمل بی نیت صحیح باشد ".
    " بگو هر کس عمل می کند بر شکل خود یعنی بر نیت خود ".
" یکی از اموری که از اعمال اختیاریه است ، و انسان نمی تواند یکی از اعمال عبادیه یا غیر عبادیه را بدون اتیان کند ".
و می فرماید :
" نیت صورت کلمه و فصل محصل اوست و صحت فساد و کمال و نقس اعمال بر آ است ".
" هیچ عبادتی بر نیت خالصه مقبول درگاه حق تعالی نیست ".
امام خمینی «ره» همچنین دومین عامل پس از تقوی را نفوس برای اعمال حسنه نیت و قوه فاعله در کمال اعمال می داند و می فرماید :
" دوم عامل بزرگ در اصابه و کمال اعمال که فی الحقیقه بمنزله اعمال حسنه و قوه فاعله است ، نیت صادقانه و اراده خالصانه است " .

3-1- ملاک نیت اخلاص در آن است .
    امام «ره» با تأکید بر هدفدار بودن اعمال ، تنها اعمالی را که لایق بازشدن درهای سعادت بسوی صاحب آن می داند که هدف الهی و رضای خدا نیت انجام آنها باشد . و می فرماید :
" سعید این است که همه چیز را برای او بخواهد ، و بر خواستن ینی برای بندگان خدا ".
" شما قصدهای خودتا ن را برای خدا خالص کنید ، برای خدا تبارک تعالی عبادت کنید ، این عبادت است ، خالص باشید در این عبادت ".
یا در همین خصوص می فرماید :
    " کارما برای خدا ، برای خدمت به بندگان خدا ، برای خدمت به اسلام باشد ، که این از بزرگترین عبادات است ".
و یا می فرماید :
" در تعریف جامع شرک در عبادت ، که تمام مراتب آنرا شامل می شود ادخال رضای غیر حق است در آن ، چه رضای خود باشد یا غیر خود ، الا آنکه اگر رضای غیر خود از سایر مردم باشد شرک ظاهر  و ریای فقهی است ، و اگر رضای خودباشد آن شرک خفی باطنی است و در نظر اهل معرف باطل و ناچیز است و مقبول درگاهحق نیست ".

4-اعمال صالحه و شروط آنها از دیدگاه امام «ره»
امام خمینی «ره» برای اعمال صالح شروط و خصوصیات ویژه ای قرارداده است که می توان به اخلاص عمل و رضای خدا ، تطابق آنها با عقل و فطرت انسان ، مطابقت آنها با شریعت و ولایت و . . . نام برد . و آنها را اینچنین تعریف می کند :
    " اعمال صالحه آنهایی هستند که سازش داشته باشند و با نفس انسان ، انسان سعادتمند خلق شده است ، یعنی استداد سعادت در آن هست ، فطرت انسان فطرت سعید است . عمل صالح آن است که با این فطرت سازش داشته باشد ، صالح یعنی سازش".

4-1-اخلاص در عمل
    یکی از مواردی که امام «ره» توجه خاصی در اعمال حسنه و صالحه روی آن نموده است اخلاص در انجام عمل است و در این خصوص می فرماید :
"شما اخلاص داشته باشید و برای خدا به بندگاه خدا خدمت کنید و ثنا و اجور خود را از او طلب کنید که او جزای شما را عطا فرماید ".
و یا می فرماید :
    "قبولی اعمال به قدر اقبال قلب است ".
و یا می فرماید :
" . . . این قبیل از هرکسی صادر شود چیز مهمی نیست ، اهمیت آن به واسطه قصد خالص و نیت صادقانه است ".
امام «ره» در خصوص عمل مخلصانه ای که منجر به شکست شود نیز می فرماید :
" کسانی که برای خدا کار می کنند هیچ وقت باخت در آن نیست ، . . . کسی که برای خدا کار کند ، همین دنیا نیست ، قضیه جاهای دیگر ما داریم برد آنجاست ".
امام خمینی «ره»معتقد است که صورت اعمال دنیوی یکی است و آنچه دراین بین شرط است ، چرایی و چگونگی و برای چه چیزی یا چه کسی صورت می گیرند و می فرماید :
" آن اشخاصی که در جبهه جنگ می کنند با آنهایی که در مقابل شما هستند صورت عمل یک صورت است ، آنها می کشند شما هم می کشید . اما کشتن شما یک عمل عبادی است و کشتن آنها یک عمل جنایی است ، این روی انگیزه ای که هست ، روی معنایی که این دو عمل دارند ، نه روی صورت عمل است . شما برای خدا جهاد می کنید ، آنها تبع شیطان هستند ".
و یا می فرماید  :
    " اعمال قلبیه در صورت خاطص نبودن مورد توجه حق تعالی واقع نشود".

4-2- تطابق اعمال باعقل و حکمت
    امام خمینی از آنجایی که یک فیلسوف و حکیم و عارف کامل بودند . از این منظر نیز به اعمال انسان نگاه داشته و یکی از ویژگیهای اعمال صالحه را تطابق آنها با عقل و منطق می داند :
    " هر نفسی که بقوانین الهیه و موازن عقلیه ملکات خود را تطبیق کرد سعید است ، و از اهل نجات می باشد ".
و یا می فرماید :
    " اعمال قلبیه و قالبیه و ظاهریه و باطنیه از روی میزان عقل و حکمت واقع شود "
و یا می فرماید :
" انسان خوب است اعمال و افعالش از روی تفکر و تأمل باشد ، فکر کند آیا این عملی که می کند و می خواهد مرضی خداوند تعالی شود از کجا و از کی اخذ می کند که کیفیت آن باید چنین و چنان باشد ".

4-3-ایمان به خدا ، شریعت و ولایت میزان سنجش اعمال
    امام خمینی «ره» در کلام خود غالباً بعد از ایمان به خدا و نبوت بحث ولایت را نیز آورده است از این رو باید اذعان کرد آنچه از متون مربوط دریافت می شود این است که هیچ عملی جز با این سه شرط مورد قبول حق واقع نمی شود .
کما اینکه در همین خصوص احادیث و روایات فراوانی از ائمه معصومین وجود دارد . می فرماید :
" مردم مطلقاً به اعمال خود گرفتارند و مؤاخذ در زشتیها هستند ، مگر آنهایی که ایمان آورند و توبه از گناهان کنند و عمل صالح به جا آورند و این سه در هرکس جمع شود ، رستگار و مورد الطاف خداوند است ".
و یا می فرماید :
" از مجموع اخبار استفاده می شود که ولایت شرط قبول اعمال بلکه شرط قبول ایمان به خدا  و به نبوت  رسول مکرم است . یا ولایت شرط صحت اعمال است ".
امام خمینی در خصوص خروج از ولایت حق یعنی عدم ایمان به خداوند یکتا می فرماید :
    " کسی که خارج شد از ولایت و بیرونش کردند . . . دیگر امید نجات برای او نیست"
امام خمینی «ره» در مواردی مستقیم به ولایت علی (ع) اشاره می کند و آن را صراط معرفی می نماید و می فرماید :
" اگر در این عالم به راه راست نبوت و طریق مستقیم ولایت قدم زده باشی و از جاده ولایت علی بن ابیطالب (ع) اعواج پیدا نکرده باشی و لغزش پیدا نکنی خوفی برای تو در گذشتن از صراط نیست ، زیرا که حقیقت صراط صورت باطن ولایت است ".
یا در همین زمینه می فرماید :
" خودت میزان اعمالت را برپا کن و در میزان شریعت و ولایت اهل بیت خود را بسنج و صحت و فساد و کمال و نقص آنها را معلوم کن و آنها را جبران کن ".
و همچنین می فرماید :
    " صراط مستقیم علی (ع) است ".
امام خمینی در مورد ایمان ، برصالح و خالص بودن آن نیز تکیه دارد و می فرماید :
" بنده اگر زمین دل را از خارهای اخلاف فاسد و سنگ شوره های معاصی پاک نموده و بذر اعمال را در او کشت ، و به آب صافی علم نافع و ایمان خالص آن را آبیاری کرد ، و از مفسدات و موانع مثل عجب و ریا و امثال آنها که به منزله علفهای است که مانع سبز شدن زراعت است خالص نمود و عاقبت او را ختن به خیر فرماید ، این رجاء مستحسن است ".

4-5-. صبر و عمل صالح
امام صبر را ملازم با اعمال صالح دانسته و می فرماید :
"آن چیزی که خداوند تبارک و تعالی برای مؤمنین ذکر کرده است ، همه انسانها در خسارت هستند مگر مؤمنی که عمل صالح داشته باشد و در تمام اعمال صالح دو چیز را فرموده است ، یکی سفارش به صبر و یک سفارش به حق ".
و یا می فرماید :
    " صبر کلید ابواب سعادت و سرچشمه نجات از مهالک است ".